Complotdenken heeft altijd bestaan, maar in de huidige tijd heeft het door sociale media een nieuwe dimensie gekregen. In deze blog deelt Jan-Willem van Prooijen zijn inzichten over complotdenken en hoe dit ons gedrag beïnvloedt.
In een wereld waarin we met drie klikken toegang hebben tot enorm veel informatie en waarin social media onze mening al scrollend beïnvloedt, organiseerde het SMC een event over framing. Het centrale thema van dit event: of het nu gaat om een foto, een nieuwsbericht of een controversiële uitspraak, framing speelt een bepalende rol in hoe we iets waarnemen. Maar hoe werkt framing precies? Hoe herkennen we het? Wie maakt zich eraan schuldig, en waarom? En hoe kun je er zelfs van profiteren?
In deze blog deel ik de visie van Jan-Willem van Prooijen, bijzonder hoogleraar radicalisering, extremisme en complotdenken aan de Universiteit Maastricht. Van Prooijen heeft daarnaast ook aanstellingen aan de afdeling Experimentele en Toegepaste Psychologie van de Vrije Universiteit Amsterdam en aan het NSCR. Hij deelde zijn visie op samenzweringstheorieën en de impact hiervan. Eerder dit jaar publiceerde hij een boek over hoaxen en complotdenken.
Jan-Willem van Prooijen over complotdenken
Het is er altijd al geweest. Vooral tijdens spannende tijden en rond oorlogen komt complotdenken vaker naar voren. De mate van complotdenken is op dit moment bezig met een heropleving. Online groepen en socialmedia-accounts bereiken veel mensen en geven complotten snel een legitieme status, waardoor mensen ze sneller gaan geloven.
Complotdenken is niet erger dan ooit. Het heeft wel invloed op wat mensen doen, op wie ze stemmen, en daarom is het belangrijk om er iets van te vinden.
Heksenjachten waren ook een vorm van complotdenken. In de Europese geschiedenis, vooral tijdens de late middeleeuwen en de vroegmoderne tijd (vijftiende tot zeventiende eeuw), werden heksen beschuldigd van allerlei misdaden en overtredingen. Deze beschuldigingen waren vaak gebaseerd op bijgeloof, religieuze overtuigingen en sociale spanningen. (Als je wilt schrikken, Google het maar eens.) Complotdenken was voor de vrouwen die het slachtoffer werden van de heksenjachten levensgevaarlijk. Ongeveer 60.000 vrouwen (gebaseerd op schattingen) verloren hun leven.
Wie zijn de complotdenkers eigenlijk?
Complotdenken kan in principe iedereen overkomen. Maar hoe jonger we zijn, hoe radicaler (gemiddeld genomen) onze ideeën kunnen zijn. Ook mensen met een lagere opleiding zijn vatbaarder voor complottheorieën. Dit heeft te maken met het feit dat ze zich vaak machtelozer voelen en meer de behoefte hebben om erbij te horen in de maatschappij. Het vinden van een verklaring voor gebeurtenissen en ergens bij willen horen, is voor hen belangrijk.
Is er ook nog goed nieuws over complotdenken?
Hoe ouder we worden, hoe minder radicaal we over het algemeen worden. Dat is het goede nieuws!
Wat kun je hier als bedrijf mee? De drie belangrijkste tips:
- Doe onderzoek voordat je klakkeloos een foto, video of verhaal op social media deelt.
- We worden gemiddeld genomen minder radicaal naarmate we ouder worden, maar ik hoop dat je wel radicaal blijft in het staan voor jouw missie en visie, en het bedrijf dat deze missie waarmaakt. Een goede missie en visie verkoopt nu eenmaal en trekt de aandacht.
- Connect met de mensen om je heen. Lees je nieuws breed, via verschillende kanalen. Zo voorkom je dat je met open ogen in een complot trapt.
Hulp nodig?
Wil je aan de slag met jouw radicale missie of visie en heb je hulp nodig bij het aantrekken van media-aandacht? Stuur me dan een bericht via dit formulier.
PS Het boek HOAX, geschreven door Jan-Willem van Prooijen, kun je hier vinden.
